Gruzja przyjęła chrześcijaństwo już w 337 r., jako drugi kraj na świecie po Armenii. I chociaż dzieje lokalnego chrystianizmu są najpowszechniej kojarzone ze św. Nino, chrzcicielką Gruzji z IV w., to nowa wiara zawitała na gruzińskie ziemie dużo wcześniej. Najwspanialsze cerkwie, skalne klasztory i inne zabytki oraz związane z nimi historie warto poznać podczas pielgrzymki do Gruzji.
Gruzja to kraj wielowyznaniowy o zróżnicowanych tradycjach religijnych. Jednocześnie aż 87% mieszkańców deklaruje prawosławie. Wiara kształtuje wiele aspektów lokalnego życia – od codziennych zwyczajów i tradycji po krajobrazy miast i wsi. Zwykła wycieczka albo pielgrzymka do Gruzji to idealna okazja, aby się o tym przekonać.
Zapraszamy na pielgrzymkę do Gruzji z Tamada Tour
Serdecznie zapraszamy do wyjazdu na pielgrzymkę do Gruzji z naszym biurem podróży Tamada Tour. Nasi piloci – przewodnicy doskonale znają historię chrześcijaństwa i z pasją opowiedzą o gruzińskich zabytkach, związanych z początkami chrystianizmu na Kaukazie Południowym, działalnością misjonarską Trzynastu Ojców Syryjskich, późniejszych świętych i duchownych.
Każdą pielgrzymkę prowadzimy z szacunkiem do wiary, chcąc jednocześnie rozmiłować pielgrzymów w tradycjach i historii Gruzji – kraju, który według legendy podarował Gruzinom sam Bóg i gdzie gość jest traktowany jako dar od Boga.
Do Gruzji pielgrzymowali z Watykanu papieże Jan Paweł II i Franciszek. Rokrocznie perłę Kaukazu odwiedzają też pątnicy z całego świata, chcący odkryć dzieje chrześcijaństwa i pogłębić swą wiarę. Okazji ku temu nie brakuje.
Podczas pielgrzymki odbywają się msze święte w kościołach katolickich w Tbilisi, Kutaisi i Batumi oraz kaplicy w Achalciche, istnieje też wiele pięknych miejsc na msze polowe z widokiem na malownicze góry Kaukazu. Wyjazdy pielgrzymkowe do Gruzji sugerujemy planować przede wszystkim na czerwiec i wrzesień (miesiące wakacyjne odradzamy ze względu na upały).
Możemy zorganizować pielgrzymkę zarówno na bazie istniejących programów wycieczek: Gruzja Baśniowy Kraj 9 dni, Gruzja Express 8 dni (z tanim przelotem linią Wizz Air do Kutaisi) albo Gruzja – Armenia 12 dni, jak i przygotować indywidualny program pielgrzymki do Gruzji. Zachęcamy do kontaktu i wspólnej podróży ku źródłom wiary chrześcijańskiej.
Św. Andrzej i św. Maciej – początki chrystianizmu na Kaukazie
Nierzadko mówi się, że Gruzja jest kolebką chrześcijaństwa bądź przedmurzem chrześcijaństwa. Jest w tym spore ziarnko prawdy, jeśli weźmiemy pod uwagę, że już w I w. nową wiarę krzewił tu św. Andrzej, jeden z dwunastu apostołów, brat św. Piotra oraz założyciel Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego i Apostolskiego. Kult św. Andrzeja jest w Gruzji bardzo silny. Pierwszy na Kaukazie kaznodzieja chrześcijański miał niewątpliwy wpływ na dzieje religijne kraju, o czym świadczy opis jego misji na łamach średniowiecznych „Kronik gruzińskich” („Kartlis Tskhovreba”, gruz. „ქართლის ცხოვრება”).
Ewangelię w Gruzji głosił także św. Maciej, który zastąpił Judasza Iskariotę w kanonie dwunastu apostołów – św. Maciej jest pochowany w twierdzy Gonio, znajdującej się nieopodal Batumi nad Morzem Czarnym. Pomimo bezsprzecznych zasług obu apostołów, Gruzja przyjęła chrześcijaństwo jako religię państwową dopiero trzy stulecia później, w 337 r., za sprawą św. Nino.
Św. Andrzej Apostoł. Fot. domena publiczna. 
Św. Nino. Fot. domena publiczna.
Św. Nino – chrzcicielka Gruzji
O św. Nino (268–335 r.) krążą dwie legendy. Według rzymskiego hagiografa była ona niewolnicą z Kapadocji (kraina historyczna w środkowej Turcji i centralnej Anatolii), sprzedaną gruzińskiemu królowi Mirianowi. Druga opowieść głosi, że była to służebnica Boża, która do Gruzji i króla Miriana dotarła z własnej woli, z misją chrystianizacyjną.
Podobno od 12 roku życia Nino mieszkała w Jerozolimie. Miała być spokrewniona z miejscowym patriarchą Juwenaliuszem, który znacząco wpłynął na wychowanie dziewczynki w wierze chrześcijańskiej – zwłaszcza po tym, gdy jej ojciec oddał się ascezie na pustyni, a matka została diakonisą. Dalsze wydarzenia są niejasne, niemniej mówią o tym, że w wieku 14 lat Nino spotkała tajemniczą kobietę z Efezu lub doznała objawienia Matki Bożej, która nakazała jej wędrówkę z krzyżem i głoszenie chrześcijaństwa na Kaukazie.
Na szlaku swojej pielgrzymki do Gruzji Nino zatrzymała się na odpoczynek w wiosce Poka nad jeziorem Parawani (największe w Gruzji). Miał ukazać się jej wtedy człowiek o jasnej twarzy i przekazać zapieczętowany list od Zbawiciela ze wskazówkami dalszej wyprawy do Mcchety. Tam, na wzgórzu u styku rzek Mtkwari i Aragwi, św. Nino postawiła w 319 r. pierwszy na ziemiach gruzińskich krzyż – w jego miejscu znajduje się obecnie kamienna cerkiew Dżwari (Krzyża) z VI w.
Pomimo różnic w podaniach wiadomym jest, że św. Nino, piękna, dobra i pobożna, szybko wzbudziła sympatię ludzi. Również dlatego, że miała ona moc uzdrawiania – a uleczeniem królowej Nany zaskarbiła sobie ogromną wdzięczność króla Iberii Kaukaskiej Miriana III. Gdy władca zapytał, jakiego podziękowania Nino życzy sobie za uratowanie królowej, ta odparła, że chciałaby zbudować w Gruzji kościół. Mirian III zgodził się, a ponadto przystał na nawrócenie i chrzest rodziny królewskiej w imieniu całego narodu – i tak w 337 r. dokonała się chrystianizacja Gruzji. Wydarzenie to opisano w jednym z najstarszych zabytków literatury gruzińskiej – „Mokcewaj Kartlisaj” („Nawrócenie Kartlii”).
Pielgrzymki do Gruzji śladami św. Nino – Mccheta
Pielgrzymujący do Gruzji chętnie odkrywają miejsca związane z legendą św. Nino, która jest świętą również w kościele rzymskokatolickim. Zdecydowanie najlepszym ku temu miejscem jest Mccheta, jedno z najstarszych miast Gruzji i dawna stolica Królestwa Kartlii. Tu, gdzie od wieków bije religijne serce kraju, odnajdziemy siedzibę autokefalicznego Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego i Apostolskiego, a także najważniejsze zabytki sakralne kraju pod patronatem UNESCO.
Cerkiew Dżwari
W Mcchecie należy wręcz obowiązkowo udać się na wzgórze do cerkwi Dżwari. Kamienny monastyr z VI w. zdumiewa skromnością.
W surowym wnętrzu nie ma żadnych fresków ani ozdób – poza paroma ikonami i centralnie położonym krzyżem, który znajduje się na fundamencie pierwszej świątyni i upamiętnia postawienie przez św. Nino pierwszego krzyża na ziemiach gruzińskich.
Katedra Sweticchoweli
Następnie warto się udać do centrum Mcchety. Tuż za alejkami pełnymi straganów z pamiątkami zobaczymy katedrę Sweticchoweli z XI w. Stoi ona w miejscu pierwszej świątyni chrześcijańskiej w Gruzji, którą w 334 r. nakazał postawić król Mirian III (budowę zakończono w 339 r.) i w której dokonał się chrzest kraju. Obecna konstrukcja krzyżowa świątyni jest dziełem gruzińskiego architekta Arsukisdze z 1029 r.
Nazwa Sweticchoweli oznacza „Drzewo Życia” i wiąże się z opowieścią o drzewie cedrowym, które miało wyrosnąć z grobu pochowanej tu Sidonii, siostry Eliasza, który według gruzińskiej hagiografii w I w. przywiózł do Mcchety chiton Jezusa Chrystusa.
W katedrze, gdzie udzielano władcom Gruzji chrztu, ślubu i innych sakramentów, zobaczymy też inne wspaniałe skarby historii: wyciosaną z jednego głazu chrzcielnicę z IV w., relikwie św. Andrzeja Apostoła (fragment kostki ze stopy) i piękne freski ze scenami z Apokalipsy. Są tu także Grób Pański z Jerozolimy odwzorowany w skali 1:1, groby królów z dynastii Bagrationi i prawdopodobnie jedyne na świecie przedstawienie 12 znaków zodiaku namalowane na ścianie świątyni.
Klasztor Samtawro
Nieopodal katedry Sweticchoweli znajduje się żeński klasztor Samtawro (IV–XVI w.). W głównej cerkwi Przemienienia Pańskiego (XI w.) pochowani są władcy Gruzji, król Mirian i królowa Nana, którzy w imieniu narodu przyjęli chrześcijaństwo w 337 r.
W Samtawro wierni odwiedzają również grób Gabriela Urgebadzego (1929–1995), mnicha, uzdrowiciela i jasnowidza, zwanego gruzińskim ojcem Pio. Przed śmiercią Gabriel nakazał, aby wydobyć jego szczątki po ok. 20 latach – gdy w lutym 2014 r. otwarto mogiłę, okazało się, że ciało świętego uległo częściowej mumifikacji. To tylko jedno z wielu świadectw mocy Gabriela, którego kult jest w Gruzji bardzo silny.
Klasztor Bodbe – tu, gdzie pochowano św. Nino
Gdy Mirian III ogłosił chrześcijaństwo religią państwową Gruzji, św. Nino uznała sukces swojej misji, a następnie skierowała się do regionu Kachetii. Osiadła we wsi Bodbe, gdzie dożyła 67 lat. Natychmiast po jej śmierci władca nakazał budowę wspaniałego klasztoru, w którym złożono ciało mniszki.
Klasztor Bodbe to miejsce ważne dla lokalnej tradycji chrześcijańskiej – a przy tym pięknie położone, z malowniczym widokiem na przyklasztorny ogród, dolinę rzeki Alazani i ciągnące się po horyzont winogronowe sady.
Spod klasztoru widać też pobliskie Sighnaghi, urocze miasto miłości, zwane gruzińskim Carcasssonne, słynące z potężnych murów miejskich oraz kolekcji malarstwa kachetyjskiego prymitywisty Niko Pirosmanaszwilego i misternych rzeźb sprzed aż 5000 lat.
Klasztor w Poka – miejsce objawienia
Na trasie pielgrzymki do Gruzji, w poszukiwaniu kolejnych sakralnych ciekawostek, można się udać nad jezioro Parawani do klasztoru Poka – tego, w którym św. Nino doznała objawienia. Co roku 1 czerwca (od 1999 r.) klasztor organizuje święto ku pamięci chrzcicielki Gruzji, czym przyciąga wielu wiernych.
Ponadto w Poka działa pracownia emalii, która w technice cloisonné tworzy piękne dewocjonalia i świecką biżuterię. Jest też zakonny sklepik, a w nim świece, albumy ze zdjęciami, chleb, wypieki, czekolady, trufle, konfitury i aż 16 gatunków ekologicznego sera, łączącego tradycje gruzińskie i francuskie, co zdradzają nazwy serowych przysmaków: Javakhien Bleu, Brévis, Monastique Bleu, Pagas Bleu Poka, Piramide Grise, Canéo, Castanéa, Mollett.
Słynne cerkwie Tbilisi
Wspaniałych zabytków, już niekoniecznie bezpośrednio związanych z postacią św. Nino, jest w Gruzji oczywiście znacznie więcej. Na uwagę zasługują chociażby cerkwie w stolicy kraju, Tbilisi: Sioni (XI–XII w.), Anczischati (V–VI w.), Metechi (XIII w.) i Cminda Sameba, czyli Sobór Świętej Trójcy z XX w., który jest największą cerkwią Kaukazu, mogącą pomieścić aż 10 tys. wiernych (tu znajduje się siedziba Katolikosa-Patriarchy Gruzji).
Cminda Sameba z widokiem na Kazbek
Tbiliskiej świątyni Cminda Sameba nie należy mylić z cerkwią o tej samej nazwie, która leży u stóp Kazbeku (5033,8 m n.p.m.) – trzeciego co do wysokości szczytu Gruzji. Cerkiew Cminda Sameba, czyli Świętej Trójcy Gergeti, znajduje się na szlaku Gruzińskiej Drogi Wojennej. Jest posadowiona na wzgórzu (2170 m n.p.m.), nad miastem Stepancminda, a dostać się do niej można terenówką lub pieszo, po stromej, pełnej zakrętów drodze.
Nie zachowały się źródła mówiące o początkach cerkwi Cminda Sameba. Historycy szacują jednak, że powstała ona w latach 30. XIV w., dzwonnicę dobudowano w drugiej połowie XIV w., a sobór w XV w. Według tradycji chrześcijańskiej w świątyni dochodziło do objawień – podobno ikona Matki Bożej, która znajduje się w środku, po lewej stronie, splamiła się kiedyś krwią.
Położone w dole wąwóz i wioska Gergeti, dzisiejsza dzielnica Stepancmindy, pamiętają też o krzyżach, które postawiono tu wieki temu z inicjatywy apostoła Andrzeja i św. Nino.
Dawit Garedża – klasztor na półpustyni
Na trasie pielgrzymki do Gruzji nie sposób pominąć wielu innych ciekawych dzieł architektury sakralnej, związanych z początkami chrześcijaństwa i działalnością misjonarską Trzynastu Ojców Syryjskich. Warto wspomnieć chociażby katedrę Bagrati w Kutaisi, znajdujący się niedaleko monastyr Gelati (pochowano tu gruzińskiego króla Dawida IV Budowniczego, zwanego „mieczem Chrystusa”) czy monastyr w Alawerdi (drugi najwyższy budynek sakralny w Gruzji, z kopułą na wysokości 55 m). Ale wśród licznych zabytków są takie, które zasługują na zdecydowanie większą uwagę.
Niewiele obiektów sakralnych w Gruzji wywołuje takie emocje jak Dawit Garedża. Ten częściowo wykuty w skałach kompleks monastyrów, tuż przy granicy z Azerbejdżanem, powstał za sprawą mnicha Dawita, jednego z Trzynastu Ojców Syryjskich.
Przez sześć stuleci, między VI a XII w., na obszarze 20 km mnisi wydrążyli w skałach i wybudowali z kamienia sześć świątyń: Lawra (powstała jako pierwsza, to w niej żył i modlił się mnich Dawit), Rka, Natlismcemeli, Udabno, Bertubani i Cziczchituri. Rozwijał się tu jeden z najważniejszych ówczesnych ośrodków naukowych i religijnych. Narodziła się tu również szkoła malarstwa sakralnego, która zerwała z kanonem bizantyjskim. Oryginalne interpretacje scen biblijnych, niezwykłe wzory i żywe kolory fresków do dziś budzą niekłamany zachwyt.
W Dawit Garedża znajdują się ponadto Łzy Dawida – jedyne źródło wody pitnej na obszarze setek kilometrów, które dla mnichów stało się relikwią. Do klasztoru, którego okolica jest fantastycznym miejscem na trekking, prowadzi malowniczy szlak off-roadowy przez dzikie tereny półpustyni Dawit Garedża. Niezapomniane wrażenia i piękne fotografie krajobrazów – gwarantowane!
Wardzia – skalne miasto i klasztor
Bezsprzecznie najważniejszym zabytkiem Gruzji i fenomenem lokalnej architektury, który warto zobaczyć podczas pielgrzymki do Gruzji i każdej innej wycieczki w te rejony Kaukazu Południowego, jest natomiast Wardzia – skalne miasto i klasztor z przełomu XII i XIII w.
Wardzia leży na południu Gruzji, zaledwie 12 km od tureckiej granicy. Ewenement średniowiecznego budownictwa wykuto w zboczu góry Eruszeti, do wysokości 1300 m n.p.m., dla obrony przed najeźdźcami. Prace budowalne trwały w latach 1184–1213, za rządów legendarnej królowej Tamar, najważniejszej władczyni Gruzji. Przez 70 lat Wardzia była samowystarczalnym ośrodkiem miejskim. Niestety trzęsienie ziemi z 1283 r. spowodowało osunięcie się warstw skalnych i ujawniło istnienie dotąd niewidocznego dla wroga przyczółku. Choć miasto uległo poważnym zniszczeniom, do dziś fascynuje zaawansowaną myślą inżynieryjną.
Pozornie niewielka Wardzia, na aż 13 kondygnacjach mieściła klasztor, salę tronową, szkołę, szpital, spichlerze i winiarnie (podstawa handlu), stajnie oraz – bagatela – 3000 komnat dla nawet 60 tys. możnych Gruzinów, którzy chronili się przed Mongołami i Persami. Miała także innowacyjny jak na tamte czasy system doprowadzania wody z pobliskiej rzeki. Pokonując kolejne schody i wąskie, niskie tunele z kamienia, dotrzemy do wielu spośród 300 sal udostępnionych zwiedzającym. Usłyszymy tu echo kolejnych dramatycznych wydarzeń z 1551 r., gdy Persowie ponowie najechali miasto, ukradli wszystkie kosztowności i zabili mnichów. Kilkoro zakonników wróciło do Wardzi dopiero w latach 70. XX w. – umykając przed wzrokiem turystów, zmierzają skalnymi korytarzami na modlitwę.
